آفت دهان چیست و چگونه وجود می آید؟

شاید برای شما هم اتفاق افتاده باشد که یک روز با یک زخم در دهان از خواب بیدار شوید و احساس درد داشته باشید. این زخم‌ های دردناک که در مخاط دهان ایجاد می‌ شوند، آفت دهان یا aphthous ulcer نام دارد. در واقع آفت دهان یکی از شایع ترین زخم های ناحیه دهان می‌ باشد که خوشبختانه مسری یا خطرناک نیستند.

در این مقاله قصد داریم علل بروز آفت دهانی و روش های درمان آن را مورد بررسی قرار دهیم. تا به این ترتیب به تمامی سوالات و ابهامات‌ شما در این زمینه پاسخ داده باشیم. پس با ما همراه شوید.

آفت دهانی چیست؟

آفت دهانی یک عارضه دردناک و عود کننده مخاط دهان است که به‌ صورت زخم‌ های گرد و کم عمق در داخل دهان بوجود می‌ آیند. این زخم‌ ها به‌ رنگ خاکستری با حاشیه قرمز و تا حدی برجسته دیده می شوند و اغلب در پایه لثه، درون گونه‌ ها، روی کام نرم یا روی زبان به ‌وجود می آیند.

آفت دهانی در زنان شایع‌ تر است و معمولا افراد در سنین زیر 40 سالگی حداقل یکبار آن را تجربه کرده اند. فردی که به آفت دهانی مبتلا شده است، احساسی شبیه سوزن سوزن شدن یا سوزش قبل از ایجاد زخم در محل دارد. خوشبختانه زخم‌ ها مسری نیستند و بعد از گذشت 7 الی 10 روز بهبود می‌ یابند.

انواع آفت دهانی

آفت دهانی از نظر اندازه، شکل و میزان درد شامل سه نوع زخم جزئی، اصلی و تبخال دهانی می‌ شود.

آفت جزئی

شایع‌ ترین نوع آفت دهانی، آفت جزئی است. بیش از 80 درصد مبتلایان به این نوع آفت دچار می‌ شوند. قطر آفت جزئی معمولا کمتر از یک سانتیمتر است و بعد از گذشت یک هفته خود به خود درمان می‌ شود.

آفت اصلی

قطر این آفت کمی بیشتر از یک سانتیمتر و دردناک است. برخلاف آفت جزئی به‌ راحتی و با گذشت دو یا چند هفته درمان نمی‌ شود.

تبخال دهانی

این نوع آفت کوچک ترین نوع رایج آفت دهانی است که به عنوان خوشه ای از زخم‌ های جزئی ظاهر می‌ شود. در این نوع آفت زخم‌ های کوچک اغلب در زخم‌ های بزرگتر شکل می‌ گیرند. قطر تبخال دهانی کمتر از چند میلیمتر است، اما بسیار دردناک هستند. دوره بهبودی تبخال دهانی معمولا ده روز می‌ باشد.

علائم و نشانه های آفت دهانی

آفت دهانی زخم‌ های دردناکی هستند که معمولا بر روی زبان، لثه‌ها، قسمت داخلی لب‌ ها و یا سقف دهان ایجاد می‌ شوند. فردی که به آفت دهانی مبتلا است، حداکثر تا 24 ساعت قبل از ایجاد زخم احساس سوزش، سوزن سوزن شدن یا احساس خفگی می‌ کند. چنانچه فرد علائمی نظیر تب، تورم غدد لنفاوی، بیحالی، برفک در دهان یا گلو و یا کاهش وزن را تجربه کند، ممکن است یک عفونت نسبتا شدید را پیش رو داشته باشد.

علاوه بر این، ممکن است اندازه زخم‌ ها بزرگتر از حد معمول باشد یا به قسمت‌ های دیگر دهان نیز سرایت کند. در صورت بروز این علائم بهتر است به پزشک مراجعه کنید.

تشخیص آفت دهانی

سه روش برای تشخیص قطعی آفت دهانی وجود دارد:

• آزمایش خون
• بررسی میزان ویتامین B12 و اسید فولیک در بدن
• کشت زخم

علل پیدایش آفت دهانی چیست؟

سابقا علت آفت دهانی را نوعی ویروس می دانستند. اما با نمونه برداری از این زخم ها و دیدن نوع ال فرم استرپتوکوک، احتمال میکروبی بودن، آن بالا گرفت ولی مشاهده گردید که این میکروب ها در مخاط سالم و دیگر زخم های دهان نیز دیده می شوند.

امروزه علت آفت را به اختلال در سیستم ایمنی از جمله لوپوس اریتماتوز سیستمیک یا بیماری بهجت ربط می‌ دهند. لازم بذکر است در بیماری‌ های سیستم ایمنی شناخت بافت های آشنا از بیگانه مختل می‌ شود. به این ترتیب، در آفت سلول‌ های دفاعی بدن به قسمتی از مخاط دهان حمله ور شده و سبب ایجاد زخم می‌ گردند. خوشبختانه این زخم‌ ها بعد از گذشت چند روز خود به خود بهبود پیدا می‌ کنند.

درمان دارویی (داروهای موضعی)

از ژل‌ها یا پمادهای موضعی برای تسکین درد، کاهش التهاب و جلوگیری از عفونت برای آفت دهانی می‌ توان استفاده کرد. ژل‌های بنزوکائین (اوراژل، اورال بی) و لیدوکائین (یک ماده بی حس کننده) برای تسکین درد یا ناراحتی استفاده می‌ شود. داروهای استروئیدی نظیر تریامسینولون استوناید یا فلوسینونید را نیز می‌ توان به صورت موضعی برای کاهش التهاب استفاده کرد. لازم بذکر است داروهای استروئیدی معمولا بدون نسخه پزشک به فروش نمی‌ رسند.

آنتی بیوتیک ‌های موضعی

آنتی بیوتیک‌ های موضعی معمولا زمانی توسط پزشک تجویز می‌ شوند که احتمال عفونتی شدن آفت دهان به باکتری وجود داشته باشد. در این مواقع، علائمی مانند قرمزی، پوسته پوسته شدن، ترشحات چرکی یا تب مشاهده می‌ شود.

درمان خانگی

موثرترین روش‌های خانگی درمان آفت دهانی عبارت است از:

شستشو با محلول آب نمک

محلول نمک و آب گرم با بالا بردن غلظت کلرید سدیم و جمع کردن غشا اطراف دهان می تواند در سرعت بخشیدن به روند بهبود کمک شایانی کند. بهتر است محلول را به ‌مدت 30 ثانیه در دهان نگه دارید.

یخ

مکیدن یخ می تواند درد را کاهش دهد. همچنین سرمای یخ جریان خون را در منطقه کاهش می دهد و التهاب و قرمزی آن ناحیه کاهش می‌ یابد.

چای سیاه

قرار دادن چای کیسه ای بر روی زخم به عنوان یکی از درمان‌ های خانگی موثر است. علاوه بر این می توان از چای سیاه سرد شده به عنوان دهانشویه استفاده کرد. وجود تانن در چای سیاه روند بهبودی را تسریع می‌ کند.

ویتامین E

بازکردن کپسول ویتامین E و قرار دادن آن روی ناحیه آسیب دیده یکی از روش های درمان آفت دهانی است. در این روش سطح زخم پوشیده شده و احتمال عفونت بسیار کاهش پیدا می کند. در نتیجه روند بهبود سریع ‌تر صورت می‌ گیرد.

سرکه سیب

محلول سرکه سیب به همراه آب ولرم را می توان به عنوان دهان شویه مورد استفاده قرار داد. اسید استیک موجود در سرکه سیب باکتری‌ های بد و خطرناک دهان را از بین می‌ برد.

زینک

کمبود زینک یا همان روی می تواند یکی از علل ایجاد آفت باشد. مصرف روزانه زینک 50 الی 100 درصد به از بین بردن آفت دهان شما کمک می نماید، ولی استفاده بلند مدت این دارو حتما باید زیر نظر یک پزشک باشد و سرخود از این دارو استفاده ننمایید.

جوش شیرین

اسیدها باعث جمع شدن آفت در دهان و درد و سوزش می‌ شوند. جوش شیرین یک ماده قلیایی است و مصرف آن اسیدهای دهان را خنثی می‌ کند. برای استفاده از این ماده می توان یک قاشق چای خوری جوش شیرین را با یک لیوان آب ولرم مخلوط کرد.

مریم گلی

گیاه مریم گلی از بین برنده ویروس و میکروب‌ ها است و التهاب را کاهش می‌ دهد. برای استفاده از این گیاه باید آن را به طور خشک شده از عطاری ها تهیه نمایید. سپس با آب جوشیده و داغ ترکیب نمایید و بعد از سرد شدن محلول، آن را مانند دهانشویه روزی 2 الی 3 بار استفاده نمایید تا بهبود را مشاهده نمایید.

اجتناب از برخی غذاها

غذاهای تند، نمکی و اسیدی و یا داغ می تواند التهاب و درد زخم‌ ها را افزایش دهد. به همین دلیل بهتر است تا زمان بهبودی کامل عارضه از خوردن این غذاها اجتناب کنید.

ماست

مصرف ماست ‌های پروبیوتیک می تواند به کاهش ابتلای فرد به آفت ‌های دهانی کمک کند. برای درمان بهتر است روزی یک فنجان ماست پروبیوتیک میل کنید.

عسل

عسل یکی از خوراکی های ضد التهاب و آنتی باکتریایی است و تأثیر زیادی در کاهش درد، اندازه و قرمزی آفت‌ ها دارد. برای بهترین نتیجه، بهتر است روزی 4 بار عسل بر روی آفت‌ ها بزنید.

روغن نارگیل

خاصیت ضد التهابی روغن نارگیل می تواند به بهبود و جلوگیری از پخش شدن آفت‌ های دهان کمک کند. علاوه بر این، روغن نارگیل یکی از مواد ضد التهاب طبیعی است که به کاهش درد و قرمزی کمک زیادی می کند.

روش‌ های پیشگیری از آفت دهان

رعایت نکات زیر در کاهش ابتلا به عفونت‌ های دهانی بویژه آفت به ‌میزان قابل توجهی موثر است:

- مصرف غذاهای پرادویه، میوه ها و نوشیدنی‌ های اسیدی ماند قهوه را محدود کنید.

- از محصولات دندانپزشکی حاوی سدیم لوریل سولفات استفاده نکنید.

- در برنامه غذایی خود انواع ویتامین‌ ها را بگنجانید یا هر روز یک مولتی ویتامین مصرف کنید.

- بعد از هر وعده غذایی سعی کنید مسواک بزنید.

- از مسواک نرم برای پیشگیری از تحریک بافت نرم دهان، زبان و لثه استفاده کنید.

- مرتباً از نخ دندان استفاده کنید تا باکتری‌ ها و ذرات مواد غذایی موجود در بین دندان‌ ها از بین برود.

به طور کلی رعایت بهداشت دهان و دندان می تواند از بروز آفت دندان جلوگیری کند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

عموما آفت دهان یک عارضه سطحی و کوتاه مدت است که بعد از چند روز بهبود پیدا می کند اما در مواردی که به طور مداوم به این بیماری دچار می شوید بهتر است در این زمینه با پزشک خود مشورت کنید:

• زخم های بزرگ غیر معمول شانکر

• زخم‌های عودکننده، با زخم‌های جدید قبل از بهبودی زخم‌های قدیمی یا شیوع مکرر

• زخم های مداوم، دو هفته یا بیشتر

• زخم هایی که به داخل لب ها کشیده می شوند (حاشیه سرخابی)

• دردی که با اقدامات خودمراقبتی نمی توانید آن را کنترل کنید

• مشکل شدید در خوردن یا نوشیدن

• تب بالا همراه با آفت

• اگر در دهان خود یا بر روی دندان های از اجسام تیز یا وسایل دندانی دارید که به نظر می‌رسد باعث ایجاد زخم می‌شوند، باید این مشکل را در هنگام مراجعه با پزشک در میان بگذارید.

دندانپزشک برای درمان آفت دهان چه فرایندی را به کار می گیرد؟

هنگامی که به خاطر آفت دهان به مطب دندانپزشکی و مراکز درمانی مراجعه می کنید ، پزشک در ابتدای کار دهان و وضعیت زخم شانکر را معاینه می کند. پزشک باید وضعیت سلامت دهان و دندان و سطح زخم را از نزدیک بررسی کند. سپس با توجه به سابقه پزشکی و علائم شما شیوه درمانی موثر را توصیه نموده و از فرایند های زیر برای بهبود این عارضه کمک می گیرد.

• تجویز و استفاده از دارویی که ناحیه مورد نظر را بی حس می کند مانند لیدوکائین که اثر فوری و بالایی در کاهش درد و بی حسی موضعی دارد.

• استفاده از یک داروی ضد ویروسی برای درمان زخم های شانکر و از بین بردن عوامل بیماری زاد

• تجویز ژل استروئیدی که آن را بر روی زخم می گذارند.

• استفاده از خمیری مانند آفتازول که تورم یا التهاب را کاهش می دهد.

• تجویز مصرف دهانشویه مانند کلرهگزیدین گلوکونات

تفاوت بین زخم دهان و آفت دهان چیست؟

زخم دهان و آفت دهان با اینکه از لحاظ ظاهری زخم ممکن است شباهت هایی با هم داشته باشند ولی از ابعاد مختلف باهمدیگر تفاوت قابل توجهی دارند. زخم های دهان در اثر ضربه به دهان یا در اثر عفونت ویروسی (معمولاً هرپس دهان) ایجاد می شوند اما آفت‌های دهانی غالبا به دلیل یک بیماری زمینه‌ای به نام استوماتیت آفتی ایجاد می‌شوند.

اگر فردی مبتلا به استوماتیت فتوز باشد، احتمالاً به طور منظم دچار آفت می شود. زخم های دهان و آفت ها عملاً قابل تشخیص نیستند ولی می توان هر دوی این عارضه ها را یک روش مدیریت و درمان کرد.

آفت دهان با تبخال یکسان است؟

اگرچه این زخم ها اغلب با یکدیگر اشتباه گرفته می شوند اما این دو عارضه یکسان نیستند و عوامل ایجاد کننده آنها کاملا باهمدیگر تفاوت دارد.

تبخال که با نام تاول های تب نیز شناخته می شود ،توسط ویروس هرپس سیمپلکس نوع 1 (HSV-1) یا نوع 2 (HSV-2) ایجاد می شود. از آنجایی که تبخال توسط ویروس ها ایجاد می شود ، بسیار مسری بوده و می تواند از طریق تماس نزدیک، مانند بوسیدن یا رابطه جنسی دهانی گسترش یابد. تبخال تاول‌هایی پر از مایع هستند که غالبا به صورت خوشه‌ای بر روی قسمت های مختلف دهان یا اندام تناسلی ظاهر شوند.

اما بر خلاف تبخال ، آفت‌ دهان به دلیل عفونت های ویروسی ایجاد نشده و مسری نیستند و در اغلب اوقات کمتر از یک هفته بهبود پیدا می کند. آفت دهان در افراد مبتلا به استوماتیت فتوز به طور منظم و متناوب ظاهر می شود.

کلام آخر

بسیاری از مردم حداقل یک بار در طول زندگی خود، آفت دهان را تجربه کرده و از لکه های سفید متمایل به قرمز و ملتهبی که بر روی غشای مخاطی پوشاننده دهان ایجاد می شوند، اظهار ناراحتی نموده اند. آفتهای دهانی اغلب دردناک هستند و معمولاً خود به خود بهبود می یابند و مشکلی ایجاد نمی کنند.

برخی از افراد تنها چند هفته بعد دوباره دچار آفت می شوند، در حالی که برخی دیگر ممکن است ماه ها یا سال ها بعد دچار آفت نشوند. در حال حاضر درمانی قطعی که بتواند از شکل گیری آنها جلوگیری کند توسط شرکت های تولید کننده دارو کشف نشده است. اما علائم آن را می توان با کمک ژل ها، کرم ها یا دهان شویه هایی که حاوی داروهای مسکن یا ضد التهاب هستند، تسکین داد. اگر زخم های و آفت های دهانی شما بسیار بزرگ است و خود به خود از بین نمی روند یا از علائم دیگری مانند بوی بد دهان یا تورم غدد لنفاوی رنج می برید باید به یک دندانپزشک مراجعه کنید.

سوالات متداول