دندان پزشکی یوسف بالوی پور
آبسه دندان یک عفونت باکتریایی حاد یا مزمن است که در اثر نفوذ میکروب‌ها به لایه‌های داخلی دندان یا بافت‌های اطراف آن ایجاد می‌شود. این عارضه زمانی رخ می‌دهد که پوسیدگی یا آسیب دندان به پالپ (مغز دندان) می‌رسد و باکتری‌ها در فضای بسته‌ی داخل دندان شروع به تکثیر می‌کنند. در نتیجه، سیستم ایمنی بدن برای مقابله با عفونت، گلبول‌های سفید را به محل می‌فرستد و تجمع این سلول‌ها همراه با باکتری و بافت‌های مرده باعث شکل‌گیری کیسه‌ای پر از چرک در ناحیه ریشه یا لثه می‌شود.
آبسه دندان معمولاً با درد شدید، تورم لثه و حساسیت به گرما و سرما همراه است و اگر به‌موقع درمان نشود، می‌تواند به استخوان فک، سینوس‌ها و حتی جریان خون گسترش یابد. تشخیص زودهنگام و تخلیه‌ی عفونت توسط دندانپزشک، کلید جلوگیری از این عوارض خطرناک است.
انواع آبسه دندان
همانطور که گفته شد آبسه دندان (Dental Abscess) یک عفونت و تورم می باشد که امکان دارد در قسمت های مختلف دندان ایجاد شود و باعث بروز درد متوسط تا شدید لثه و دندان گردد و گاهی ممکن است این درد تا گردن و گوش نیز گسترش پیدا کند.
به طور کلی سه نوع آبسه وجود دارد که با توجه به موقعیت آن مشخص می گردد و عبارتند از:
آبسه پری اپیکال: این آبسه در نوک ریشه دندان ایجاد می شود.
آبسه پریودنتال: این آبسه در لثه و در کنار ریشه ایجاد می شود.
آبسه لثه: این آبسه بر روی بافت لثه ایجاد می شود.
علائم و نشانه های آبسه دندان
برای جلوگیری از گسترش عفونت های دندان به سایر نقاط بدن، باید به موقع جلوی پیشرفت عارضه را گرفت. آبسه با علائم مختلفی خود را نشان می دهد که مهمترین آن درد ناگهانی و ضربان دار در نزدیکی دندان و لثه می باشد. از دیگر نشانه های بروز آبسه می توان موارد زیر را نام برد:
- تیر کشیدن یک طرف صورت
- درد شدید هنگام دراز کشیدن و خواب
- ورم صورت، گونه ها و گردن
- تورم و قرمزی پوست صورت
- ملتهب شدن دندان ها و لثه ها
- بو و طعم بد دهان
- بروز تب و حالت تهوع
- سردرد شدید
مهمترین علل ایجاد آبسه دندان
اصلی ترین دلیل ایجاد آبسه، ورود باکتری به دندان و لثه می باشد. زمانی که حفره یا همان پوسیدگی دندان شدیدتر و عمیق تر گردد، باکتری ها به پالپ دندان (محفظه داخلی دندان حاوی عصب ها و رگ های خونی) می رسند و باعث عفونت می شوند. زمانی که دندان توانایی خود را برای مقابله با عفونت از دست می دهد، باکتری ها به پالپ وارد شده و تکثیر می شوند.
از دیگر دلایل به وجود آمدن آبسه می توان به وارد آمدن ضربه به دندان، ورود جسم خارجی به لثه، بیماری های لثه، دندان قروچه و پرکردن دندان و درست کردن تاج آن توسط دندانپزشک اشاره نمود.
چگونه آبسه دندان درمان می‌شود؟
درمان آبسه دندان با هدف تخلیه‌ی کامل عفونت، رفع منبع باکتری‌ها و حفظ سلامت دندان انجام می‌شود. روش درمان بسته به نوع آبسه و شدت گسترش آن متفاوت است، اما معمولاً شامل چند مرحله‌ی اصلی زیر است:
۱. تخلیه چرک و کنترل عفونت
در اولین مرحله، دندانپزشک با ایجاد یک برش کوچک روی ناحیه آبسه، چرک را تخلیه کرده و محل را با محلول ضدعفونی (معمولاً سالین) شست‌وشو می‌دهد. این کار باعث کاهش سریع درد و تورم می‌شود. در صورت گستردگی عفونت، آنتی‌بیوتیک برای کنترل باکتری‌ها تجویز می‌گردد.
۲. درمان ریشه دندان (عصب‌کشی)
اگر دندان هنوز قابل‌حفظ باشد، دندانپزشک با انجام درمان ریشه (Root Canal Therapy) بافت‌های عفونی داخل دندان را خارج کرده، کانال‌ها را تمیز و ضدعفونی می‌کند و در پایان با مواد مخصوص پر می‌نماید. این روش علاوه بر رفع عفونت، باعث نجات دندان می‌شود.
۳. کشیدن دندان آسیب‌دیده
در مواردی که پوسیدگی یا عفونت بیش از حد گسترش یافته و دندان قابل ترمیم نباشد، کشیدن دندان بهترین گزینه است. پس از کشیدن، محل آلوده تخلیه و ضدعفونی می‌شود تا از عفونت مجدد جلوگیری گردد.
۴. جراحی انتهای ریشه (اپیکوکتومی)
در شرایط خاص که عفونت در انتهای ریشه باقی مانده باشد یا درمان ریشه مؤثر نباشد، دندانپزشک با عمل جراحی کوچک انتهای ریشه را همراه با کیسه‌ی عفونی خارج می‌کند.
۵. مراقبت‌های پس از درمان
پس از درمان، رعایت بهداشت دهان و مصرف داروهای تجویز‌شده (ضدالتهاب، آنتی‌بیوتیک و مسکن) ضروری است. همچنین در ۴۸ ساعت اول بهتر است از جویدن غذاهای سفت و نوشیدنی‌های بسیار گرم یا سرد خودداری شود.
نکته مهم: درمان خانگی تنها تسکینی موقت است و جایگزین درمان تخصصی نمی‌شود. آبسه‌ی دندان باید حتماً توسط دندانپزشک بررسی و درمان شود، زیرا در صورت بی‌توجهی ممکن است عفونت به سایر نواحی بدن گسترش پیدا کند.
عوارض آبسه دندان
عفونت حاصل از ایجاد آبسه باید به سرعت درمان شود تا گسترش نیابد و موجب خطرات و مشکلات جدی تری نگردد. در صورت درمان نشدن آبسه این عفونت می تواند به دیگر بخش های بدن مانند فک و صورت، گردن، گوش، سر و مغز نیز تاثیر منفی بگذارد. از دیگر عوارض آبسه درمان عفونت سینوسی می باشد.
اگر آبسه نادیده گرفته شود و یا درمان به موقع برای آن انجام نگیرد، ممکن است در برخی موارد باکتری ها و عفونت ناشی از آبسه وارد خون شود و باعث بیماری سپسیس گردد که بسیار خطرناک می باشد. سپسیس بدون درمان می تواند منجر به شوک سپتیک شود. با شوک سپتیک، فشار خون فرد به طرز خطرناکی پایین می آید که می تواند منجر به نارسایی اندام و حتی مرگ شود.
پیشگیری از آبسه دندان
پیشگیری از آبسه دندان بسیار آسان‌تر و کم‌هزینه‌تر از درمان آن است. با رعایت چند عادت ساده در بهداشت دهان و مراقبت منظم از دندان‌ها می‌توان از بروز این عارضه‌ی دردناک جلوگیری کرد. هدف از پیشگیری، جلوگیری از ورود باکتری‌ها به پالپ دندان و حفظ سلامت لثه‌هاست.
۱. مسواک زدن منظم
دندان‌های خود را حداقل دو بار در روز، صبح و قبل از خواب، با خمیر دندان حاوی فلوراید مسواک بزنید. فلوراید مینای دندان را تقویت کرده و از نفوذ باکتری‌ها جلوگیری می‌کند.
۲. استفاده از نخ دندان و دهان‌شویه
نخ دندان پلاک‌ها و مواد غذایی باقی‌مانده بین دندان‌ها را پاک می‌کند؛ نواحی‌ای که مسواک به آنها نمی‌رسد. استفاده‌ی روزانه از دهان‌شویه ضدباکتری نیز رشد میکروب‌ها در دهان را کاهش می‌دهد.
۳. جرم‌گیری و معاینه منظم
مراجعه‌ی هر شش ماه یک‌بار به دندانپزشک برای جرم‌گیری و بررسی سلامت دندان‌ها باعث می‌شود پوسیدگی‌ها یا التهاب‌های خفیف، پیش از آنکه به آبسه تبدیل شوند، شناسایی و درمان شوند.
۴. تغذیه سالم
مصرف بیش از حد قند و نوشیدنی‌های شیرین یکی از مهمترین عوامل پوسیدگی است. مصرف سبزیجات، لبنیات، آب کافی و غذاهای سرشار از ویتامین C و D به حفظ سلامت لثه‌ها کمک می‌کند.
۵. درمان سریع پوسیدگی‌ها و شکستگی‌ها
هر پوسیدگی یا ترک کوچک در دندان، راهی برای ورود باکتری‌هاست. مراجعه‌ی سریع به دندانپزشک در صورت مشاهده‌ی تغییر رنگ، درد یا حساسیت از بروز آبسه جلوگیری می‌کند.
۶. ترک سیگار و کنترل بیماری‌های زمینه‌ای
سیگار و بیماری‌هایی مانند دیابت باعث تضعیف سیستم ایمنی و افزایش احتمال عفونت‌های دهانی می‌شوند. ترک دخانیات و کنترل سطح قند خون نقش مهمی در جلوگیری از آبسه دارند.
با رعایت این نکات ساده، احتمال بروز آبسه به حداقل می‌رسد. پیشگیری مؤثر نه‌تنها از درد و درمان‌های پرهزینه جلوگیری می‌کند، بلکه لبخندی سالم و زیبا برای سال‌ها حفظ می‌نماید.
ارتباط آبسه دندان با سلامت عمومی بدن
آبسه دندان تنها یک مشکل موضعی در دهان نیست؛ بلکه در صورت بی‌توجهی می‌تواند به سلامت کل بدن آسیب برساند. باکتری‌های موجود در چرک آبسه، در صورتی‌که درمان به‌موقع انجام نشود، می‌توانند از طریق جریان خون به سایر اندام‌ها منتقل شوند و عفونت‌های خطرناکی ایجاد کنند.
در مراحل پیشرفته، عفونت ناشی از آبسه ممکن است به استخوان فک، سینوس‌ها، گردن یا حتی مغز گسترش یابد. در این حالت، فرد با تب بالا، ورم شدید صورت، گلودرد یا مشکل در بلع مواجه می‌شود که می‌تواند نشانه‌ی انتشار عفونت باشد. در موارد نادر اما بسیار جدی، این باکتری‌ها وارد خون شده و باعث سپسیس (عفونت خونی) می‌شوند؛ وضعیتی که تهدیدکننده‌ی حیات است و نیاز به بستری فوری در بیمارستان دارد.
علاوه بر این، مطالعات نشان داده‌اند که عفونت‌های مزمن دهان و دندان می‌توانند با بیماری‌های سیستمیک مانند دیابت، بیماری‌های قلبی و تنفسی ارتباط داشته باشند. در بیماران دیابتی، وجود عفونت دهانی باعث افزایش قند خون می‌شود و بالعکس، کنترل ضعیف دیابت احتمال بروز آبسه را بالا می‌برد.
بنابراین، درمان سریع آبسه دندان فقط برای تسکین درد نیست، بلکه گامی اساسی برای حفظ سلامت عمومی بدن به شمار می‌رود. هرگونه درد، تورم یا التهاب در دهان باید جدی گرفته شود و بلافاصله توسط دندانپزشک بررسی گردد.
آبسه دندان در دوران بارداری
یکی از عارضه های شایع برای خانم های باردار ایجاد آبسه در لثه و دندان ها می باشد. درمان به موقع آبسه در دوران بارداری اهمیت بالایی دارد زیرا هرگونه عفونت در این زمان برای مادر و جنین می تواند بسیار خطرناک باشد. اگر عفونت آبسه دندان در خانم های باردار شیوع پیدا کند، می تواند باعث بروز عوارض خطرناکی مانند زایمان زودرس، وزن کم نوزاد هنگام تولد، بروز مشکلات تنفسی برای نوزاد و عوارض شدید پوستی مانند آنژین لودویگ شود.
عوامل مختلفی باعث بروز آبسه در دوران حاملگی می شوند که مهمترین آن ها عبارتند از:
- پوسیدگی دندان
- آسیب های لثه
- شکسته شدن یا خرد شدن دندان
با اینکه توجه به بهداشت دهان و دندان از اقدامات لازم و پیشگیرانه برای سلامتی بدن هر فرد می باشد اما در صورت بروز مشکلات، درمان به موقع عارضه ها و بیماری های دهان و دندان مانند آبسه اهمیت بالایی دارد و می تواند از بروز مشکلات جدی تر برای بدن افراد جلوگیری نماید. برای چک کردن وضعیت دندان ها و همچنین درمان آنها می توانید به دندانپزشکی سعادت آباد مراجعه نمایید. کلینیک دندانپزشکی دکتر بالوی متشکل از کادر پزشکی مجرب و با به کارگیری تجهیزات مدرن و همچنین استفاده از بهترین مواد سعی در ارائه خدمات درمانی دهان و دندان نوین و به روز به مراجعین گرامی را دارد.
سوالات متداول درباره آبسه دندان
۱. آبسه دندان چیست و چرا به وجود می‌آید؟
آبسه دندان به تجمع چرک ناشی از عفونت باکتریایی در اطراف ریشه یا لثه گفته می‌شود. این مشکل معمولاً در اثر پوسیدگی عمیق، بیماری لثه یا ترک دندان ایجاد می‌شود. زمانی که باکتری‌ها وارد پالپ دندان می‌شوند، بدن برای مقابله با آنها واکنش نشان داده و باعث التهاب و تشکیل چرک می‌شود.
۲. آیا آبسه دندان خطرناک است؟
بله. اگر درمان به‌موقع انجام نشود، عفونت می‌تواند به استخوان فک، سینوس‌ها و حتی جریان خون گسترش یابد و باعث عوارضی جدی مانند تب بالا، ورم صورت یا در موارد نادر سپسیس شود. مراجعه سریع به دندانپزشک در صورت مشاهده تورم یا درد مداوم ضروری است.
۳. آیا آبسه دندان خودبه‌خود درمان می‌شود؟
خیر. ممکن است چرک موقتاً تخلیه شود و درد کاهش یابد، اما عفونت در عمق دندان باقی می‌ماند و دوباره بازمی‌گردد. درمان قطعی فقط با تخلیه تخصصی و رفع منبع عفونت (مثل عصب‌کشی یا کشیدن دندان) انجام می‌شود.
۴. بهترین روش درمان آبسه دندان چیست؟
بسته به شدت عفونت، درمان ممکن است شامل عصب‌کشی برای حفظ دندان، تخلیه آبسه برای خروج چرک، یا در موارد شدید کشیدن دندان باشد. در کنار این درمان‌ها، آنتی‌بیوتیک برای کنترل باکتری‌ها تجویز می‌شود.
۵. چگونه می‌توان از بروز آبسه دندان جلوگیری کرد؟
با رعایت منظم بهداشت دهان (مسواک و نخ دندان)، جرم‌گیری دوره‌ای، درمان فوری پوسیدگی‌ها و مراجعه هر شش ماه یک‌بار به دندانپزشک می‌توان تا حد زیادی از ایجاد آبسه جلوگیری کرد. همچنین افراد مبتلا به دیابت یا ضعف ایمنی باید مراقبت بیشتری از دندان‌های خود داشته باشند.
۶. آیا درمان آبسه دندان در دوران بارداری امکان‌پذیر است؟
بله، اما باید تحت نظر دندانپزشک انجام شود. استفاده از دارو و عکس‌برداری در دوران بارداری باید با احتیاط و هماهنگی پزشک انجام گیرد. در این دوران تأخیر در درمان آبسه می‌تواند برای مادر و جنین خطرناک باشد.
۷. آیا آنتی‌بیوتیک به‌تنهایی برای درمان آبسه کافی است؟
خیر. آنتی‌بیوتیک‌ها فقط به کنترل التهاب و جلوگیری از گسترش عفونت کمک می‌کنند، اما منبع اصلی چرک را از بین نمی‌برند. درمان اصلی باید توسط دندانپزشک انجام شود تا چرک به‌طور کامل تخلیه شود.
۸. چه زمانی باید فوراً به دندانپزشک مراجعه کرد؟
اگر درد دندان همراه با تب، تورم صورت، بوی بد دهان، دشواری در باز کردن دهان یا بلع باشد، باید فوراً به دندانپزشک مراجعه کنید. این علائم نشان‌دهنده‌ی گسترش عفونت و نیاز فوری به درمان تخصصی هستند.
نتیجه‌گیری
آبسه دندان یکی از شایع‌ترین و در عین حال خطرناک‌ترین عفونت‌های دهانی است که معمولاً از پوسیدگی‌های درمان‌نشده، بیماری‌های لثه یا ضربه به دندان ناشی می‌شود. این عارضه با درد شدید، تورم لثه و گاهی تب همراه است و در صورت بی‌توجهی می‌تواند عفونت را به فک، سینوس‌ها و حتی جریان خون گسترش دهد.
درمان به‌موقع آبسه دندان شامل تخلیه چرک، درمان ریشه یا در موارد شدید کشیدن دندان است. در کنار درمان تخصصی، رعایت بهداشت دهان، جرم‌گیری دوره‌ای، استفاده از نخ دندان و مراجعه منظم به دندانپزشک از مؤثرترین روش‌های پیشگیری محسوب می‌شوند.
به یاد داشته باشید، آبسه هرگز به‌طور خودبه‌خود برطرف نمی‌شود. اگر دندانی دردناک یا متورم دارید، به‌جای خوددرمانی حتماً به دندانپزشک مراجعه کنید. درمان زودهنگام نه‌تنها از گسترش عفونت جلوگیری می‌کند، بلکه دندان طبیعی شما را نیز نجات می‌دهد و سلامت عمومی بدن را حفظ می‌نماید.