دندان پزشکی یوسف بالوی پور
آبسه دندان یکی از شایع‌ترین عفونت‌های دهان و فک است که در صورت بی‌توجهی می‌تواند از یک التهاب ساده به یک مشکل جدی تبدیل شود. این عارضه معمولاً در اثر تجمع چرک ناشی از فعالیت باکتری‌ها در بافت‌های اطراف ریشه دندان ایجاد می‌شود. در ادامه، تمام دلایل و عوامل مؤثر در شکل‌گیری آبسه دندان را به‌صورت تخصصی و قابل‌درک بررسی می‌کنیم.
تعریف علمی آبسه دندان
آبسه دندان به تجمع موضعی چرک در ناحیه ریشه یا لثه گفته می‌شود که در اثر عفونت باکتریایی ایجاد شده است. زمانی‌که پوسیدگی یا ترک، راه نفوذی برای میکروب‌ها به بافت داخلی دندان (پالپ) باز کند، سیستم ایمنی بدن برای مقابله با باکتری‌ها واکنش نشان می‌دهد. این واکنش باعث جمع شدن چرک، تورم و درد شدید می‌شود. اگر عفونت دندان تخلیه نشود، می‌تواند به استخوان فک یا بافت‌های اطراف سرایت کند.
مطالعه بیشتر: چگونه عفونت دندان را خارج کنیم؟
انواع آبسه دندان
آبسه پری‌آپیکال (Periapical Abscess):
این نوع آبسه در نوک ریشه دندان به‌وجود می‌آید و معمولاً نتیجه‌ی پوسیدگی عمیق یا عصب‌کشی ناقص است. باکتری‌ها از طریق پالپ به ریشه نفوذ کرده و باعث التهاب و تجمع چرک در انتهای دندان می‌شوند.
آبسه پریودنتال (Periodontal Abscess):
این نوع در لثه و بافت‌های نگهدارنده دندان شکل می‌گیرد. معمولاً به‌دلیل بیماری لثه، جرم زیاد یا پاکت‌های عمیق بین دندان و لثه ایجاد می‌شود.
آبسه ژنژیوال (Gingival Abscess):
نوع سطحی‌تری از عفونت است که در بافت لثه و اغلب بر اثر گیر غذایی یا آسیب فیزیکی موضعی رخ می‌دهد.
دلایل اصلی ایجاد آبسه دندان
۱. پوسیدگی‌های عمیق
شایع‌ترین دلیل آبسه دندان، پوسیدگی‌های درمان‌نشده است. زمانی‌که پوسیدگی به لایه‌های داخلی دندان می‌رسد، باکتری‌ها وارد پالپ می‌شوند و عفونت شکل می‌گیرد.
۲. ترک یا شکستگی دندان
هرگونه ترک یا شکستگی—even اگر کوچک باشد—می‌تواند مسیری برای نفوذ باکتری‌ها به ریشه دندان باز کند. این اتفاق اغلب در دندان‌هایی که در اثر فشار زیاد یا تصادف آسیب دیده‌اند رخ می‌دهد.
۳. بیماری‌های لثه (پریودنتیت)
در مراحل پیشرفته بیماری لثه، بافت بین دندان و لثه جدا می‌شود و پاکت‌هایی ایجاد می‌کند که محل رشد باکتری‌ها و تجمع چرک هستند.
۴. ترمیم‌ها و عصب‌کشی های ناقص
پرکردگی‌های قدیمی یا عصب‌کشی‌های ناقص ممکن است باعث نفوذ مجدد باکتری به داخل دندان شوند. این نوع عفونت‌ها معمولاً بدون علامت شدید شروع شده و بعد از چند هفته به آبسه تبدیل می‌شوند.
۵. تروما یا ضربه به دندان
ضربه‌های فیزیکی شدید می‌توانند جریان خون در پالپ را متوقف کرده و باعث مرگ بافت عصبی دندان شوند. با گذشت زمان، این دندان مرده محیطی مناسب برای رشد باکتری‌ها و تشکیل آبسه خواهد بود.
۶. ضعف سیستم ایمنی
افراد مبتلا به بیماری‌هایی مانند دیابت یا کسانی که داروهای سرکوب‌کننده ایمنی مصرف می‌کنند، بیشتر در معرض عفونت‌های دهانی هستند. در این افراد حتی التهاب‌های جزئی لثه نیز می‌تواند به آبسه تبدیل شود.
نقش باکتری‌ها در شکل‌گیری آبسه
باکتری‌های دهانی—به‌ویژه گونه‌های بی‌هوازی مانند Fusobacterium و Prevotella—عامل اصلی ایجاد آبسه هستند. این میکروب‌ها در شرایط بدون اکسیژن در عمق ریشه یا پاکت لثه تکثیر می‌شوند.
سیستم ایمنی برای مقابله با آن‌ها گلبول‌های سفید را به محل عفونت می‌فرستد؛ اما باکتری‌ها با ترشح آنزیم‌ها و سموم، بافت اطراف را از بین می‌برند. نتیجه‌ی این فرآیند، تشکیل حفره‌ای پر از چرک است که همان آبسه دندانی است.
پیامدهای عدم درمان به موقع
- بی‌توجهی به عفونت دندان می‌تواند عوارض جدی ایجاد کند:
- انتشار عفونت به استخوان فک یا بافت‌های نرم صورت (سلولیت دندانی)
- درگیری سینوس فکی در دندان‌های بالا و ایجاد درد مزمن سینوسی
- تب و تورم گردن در اثر گسترش عفونت به غدد لنفاوی
- در موارد نادر، ورود باکتری‌ها به جریان خون و بروز سپسیس (عفونت عمومی بدن)
به همین دلیل، هرگونه درد یا تورم در ناحیه دهان باید سریعاً توسط دندانپزشک بررسی و درمان شود.
سوالات متداول
۱. آبسه دندان دقیقاً چیست؟
آبسه دندان تجمع چرک در ناحیه ریشه یا لثه است که در اثر ورود باکتری‌ها به بافت‌های داخلی دندان ایجاد می‌شود. معمولاً این باکتری‌ها از طریق پوسیدگی عمیق، ترک دندان یا بیماری لثه به پالپ نفوذ می‌کنند و باعث التهاب و درد شدید می‌شوند.
۲. آیا پوسیدگی ساده می‌تواند باعث آبسه شود؟
بله. اگر پوسیدگی درمان نشود و به عصب دندان برسد، باکتری‌ها درون ریشه رشد می‌کنند و به‌مرور زمان آبسه تشکیل می‌شود. به همین دلیل، درمان سریع پوسیدگی‌ها نقش مهمی در پیشگیری از آبسه دارد.
۳. آیا دندان ضربه‌خورده هم ممکن است آبسه کند؟
بله. زمانی‌که دندان بر اثر ضربه جریان خون خود را از دست می‌دهد، بافت داخلی آن می‌میرد (نکروز پالپ) و محیطی مناسب برای رشد باکتری‌ها ایجاد می‌شود. این وضعیت معمولاً بدون درد آغاز می‌شود اما بعد از مدتی با تورم و التهاب همراه خواهد شد.
۴. تفاوت آبسه دندان با التهاب لثه چیست؟
التهاب لثه معمولاً در بافت سطحی لثه ایجاد می‌شود و با مسواک یا جرم‌گیری قابل درمان است. اما آبسه دندان عفونتی عمیق‌تر است که ریشه دندان یا استخوان فک را درگیر می‌کند و معمولاً نیاز به درمان تخصصی مانند عصب‌کشی یا تخلیه چرک دارد.
۵. آیا آنتی‌بیوتیک به‌تنهایی برای درمان آبسه کافی است؟
خیر. آنتی‌بیوتیک فقط به کاهش التهاب کمک می‌کند، اما منبع اصلی عفونت را از بین نمی‌برد. درمان قطعی زمانی انجام می‌شود که چرک تخلیه و علت اصلی (پوسیدگی، شکستگی یا بیماری لثه) برطرف شود.
۶. چه عواملی احتمال بروز آبسه را افزایش می‌دهند؟
عوامل اصلی شامل بهداشت ضعیف دهان، رژیم غذایی پرقند، بیماری‌های لثه، ترمیم‌های قدیمی، سیستم ایمنی ضعیف (مانند دیابت)، و ترک یا شکستگی دندان هستند.
۷. اگر آبسه درمان نشود چه اتفاقی می‌افتد؟
در صورت بی‌توجهی، عفونت می‌تواند به استخوان فک، بافت صورت یا سینوس گسترش یابد و حتی باعث تب و عفونت سیستمیک شود. در موارد پیشرفته، خطر آبسه‌های عمقی گردن یا سپسیس (عفونت خون) وجود دارد که نیاز به بستری و درمان فوری آبسه دارد.
۸. چگونه می‌توان از بروز آبسه دندانی جلوگیری کرد؟
مسواک و نخ دندان روزانه، جرم‌گیری منظم، مراجعه دوره‌ای به دندانپزشک، و درمان سریع پوسیدگی‌ها بهترین راه‌های پیشگیری از آبسه هستند. همچنین افراد مبتلا به دیابت یا ضعف ایمنی باید مراقبت‌های دهانی بیشتری انجام دهند.
۹. آیا آبسه دندان می‌تواند خودبه‌خود خوب شود؟
خیر. ممکن است چرک موقتاً تخلیه شود و درد کاهش یابد، اما عفونت در عمق ریشه باقی می‌ماند و دوباره بازمی‌گردد. درمان حرفه‌ای توسط دندانپزشک برای از بین بردن کامل منبع عفونت ضروری است.
۱۰. آیا آبسه دندان مسری است؟
خیر، اما باکتری‌های ایجادکننده‌ی آن می‌توانند از طریق بزاق منتقل شوند. رعایت بهداشت دهان، استفاده نکردن از وسایل مشترک (مانند مسواک یا قاشق) و درمان سریع دندان عفونی از انتقال باکتری‌ها جلوگیری می‌کند.
نتیجه‌گیری
آبسه دندان نتیجه‌ی مستقیم نفوذ باکتری‌ها به لایه‌های داخلی دندان و واکنش سیستم ایمنی بدن است. پوسیدگی‌های درمان‌نشده، بیماری لثه، ترمیم‌های ناقص یا ضربه‌های فیزیکی از مهم‌ترین دلایل آن محسوب می‌شوند.
پیشگیری از این مشکل تنها با رعایت بهداشت دهان، جرم‌گیری منظم و درمان سریع پوسیدگی‌ها ممکن است. در صورت بروز درد، تورم یا تب، مراجعه فوری به دندانپزشک ضروری است.