دندان پزشکی یوسف بالوی پوروقتی دندان ها از نظر زیبایی، سلامت و کارایی در وضعیت مطلوب نباشند، اصطلاحا می گویند فرد دچار ناهنجاری های دندانی شده است. این ناهنجاری ها به علل مختلف همچون؛ عوامل ارثی، سیستمیک، انواع ضربه ها و آسیب ها، عوامل مادرزادی و عوامل موضعی رخ می دهند. این عوامل می توانند در سیستم تکاملی فرد نقص ایجاد کنند.
ناهنجاری های دندانی ممکن است بعد از سال ها در فرد نمایان شود و به محض رویت باید درمان آنها شروع شود. اما در بسیاری از مواقع ناهنجاری های دندانی در سال های نخستین تولد قابل مشاهده هستند و باز هم باید درمان از همان سنین آغاز شود.
ناهنجاری های دندان عموما به دو صورت ناهنجاری در تعداد دندان ها و ناهنجاری در شکل و ساختمان دندان ها می باشند که در ادامه به بررسی آنها خواهیم پرداخت.
ناهنجاری ها اگر به دلیل تعداد دندان ها باشند معمولا به صورت می باشند:
افزایش تعداد دندان ها یا هایپردنشیا: اختلال افزایش تعداد دندان ها می تواند هم مربوط به افزایش تعداد دندان های شیری باشد و هم مربوط به افزایش تعداد دندان ها دائمی. این حالت شایع ترین نوع ناهنجاری های دندانی است که خوشبختانه در هر سنینی قابل درمان می باشد. عموما دندان اضافه در خط وسط کام بین دندان های پیشین رویش می کند که اصطلاحا به آن مزیودنس گفته می شود. برخی مواقع فقط تاج دندان نمایان است که برای بیرون زدن کامل آن به ارتودنسی نیاز می باشد، در برخی مواقع نیز به صورت کیست ظاهر می شود که باید آن را جراحی نمود. این حالت از ناهنجاری می تواند سبب بی نظمی دندان های دیگر شود. برای تشخیص ناهنجاری هایپردنشیا به عکس رادیوگرافی نیاز می باشد. البته در بسیاری از مواقع فرد در سقف دهان خود یا کام احساس برجستگی می کند. درمان های مختلفی برای این ناهنجاری وجود دارد که باید توسط جراح متخصص بررسی گردد.
کاهش یا فقدان تعداد دندان ها یا هایپودنشیا: اکتودرمال دیسپلاژی، شکاف کام و لب و ... عمده ترین ناهنجاری هایی هستند که در آن فرد دچار فقدان دندان یا کاهش تعداد دندان ها می شود. دلیل اصلی این ناهنجاری در اغلب افراد مشکلات ژنتیکی و مادرزادی است. عوامل ارثی نیز در پدید آمدن این نوع ناهنجاری دخیل هستند. کاهش دندان ها هم می تواند در دندان های شیری و هم می تواند در دندان های دائمی رخ دهد. البته اگر کاهش در دندان های شیری رخ دهد به احتمال زیاد در دندان های دائمی نیز فقدان و کاهش دندان خواهیم داشت. در هر صورت این ناهنجاری معمولا در سال های نخستین تولد نمایان است و می توان درمان را از همان سنین کودکی آغاز نمود.
ناهنجاری های مربوط به شکل و ساختمان دندان ها معمولا به سه شکل نمایان می شوند. عوامل متعددی می تواند به بروز تغییرات در شکل و ساختمان دندان ها منجر شود که در ادامه به بررسی آنها خواهیم پرداخت.
نقایص مینایی یا آملوژنز ایمپرفکتا: این نقص عمدتا به دلایل وراثتی در فرد ظاهر می شود. وقتی سلول های سازنده مینای دندان به درستی انتشار نیابند و عمل نکنند معمولا دندان ها ظاهری کوچک و فاصله دار پیدا می کنند. در این ناهنجاری تاج دندان بدون مینا است و یا مینای کمی دارد. یکی دیگر از عارضه های این ناهنجاری وجود لکه های رنگی معمولا زرد، قهوه ای و سفید روی مینای دندان می باشد.
نقص مینایی محیطی: این ناهنجاری معمولا به دلیل سیستمیک و موضعی رخ می دهد. کمبود تغذیه در دوران جنینی و یا نوزادی می تواند عمده ترین دلیل این نقص باشد. کمبود کلسیم، انواع ویتامین های C,D,AB و کمبود فسفر و همچنین عفونت های مزمن و تب زا در دوران نوزادی و جنینی عواملی هستند که می توانند سبب ناهنجاری نقص مینایی محیطی در فرد شوند. بیماری هایی مانند آسم، سرخجه جنینی، فلج مغزی، تولد نارس و همچنین اشعه درمانی از عوامل دیگری هستند که نقایص مینایی را به همراه خواهند داشت.
در این ناهنجاری که در شکل و ساختار دندان ها روی می دهد، نواحی هیپوکلسیفیه به دلایلی همچون عیب در مینرالیزه شدن ماتریکس مینا دچار مشکل می شوند. این نوع دندان ها معمولا وقتی در برابر عوامل آسیب زا قرار می گیرند، بیشتر و زودتر دچار آسیب می شوند. در این ناهنجاری نیز معمولا لکه های رنگی روی دندان ها پدید می آید.
نقص در عاج دندان: در افرادی که ناهنجاری عاج دندان به وجود می آید معمولا، در سایر استخوان های بدن نیز ناهنجاری وجود دارد (البته نه لزوما). نقص عاج دندان معمولا ارثی می باشد، اگر دلیل نقص عاج ارثی باشد، تاج دندان شبیه به پیاز و به رنگ زرد کهربایی است. دندان های شیری و دندان های دائمی می توانند دچار این نقص شوند.
علاوه بر ارثی بودن این ناهنجاری اگر فرد در جذب کلسیم و فسفر مشکل داشته باشد می تواند دچار این عارضه شود. در این بیماران علاوه بر کاهش جذب کلسیم و فسفر، ویتامین D نیز توسط استخوان جذب نمی شود که در نهایت سبب نرمی استخوان یا راشیتیسم در فرد می گردد. نرمی استخوان می تواند در دندان ها نیز رخ دهد. معمولا این افراد از کم کاری غدد پاراتیروئید رنج می برند. این عارضه در مردان شایع تر است. ناهنجاری عاج دندان معمولا سبب کوتاهی ریشه های دندان می شود که علاوه بر نقص عاج دندان نقص مینایی را نیز به همراه خواهد داشت.
اغلب ناهنجاری های دندانی به دلیل نقص و مشکل در رشد و تکامل انسان از دوران جنینی، پدید می آیند و همچنین اغلب آنها از رویش دندان های شیری نمایان می شوند، به همین دلیل والدین باید در صورت غیر معمول بودن دندان های شیری کودکان به متخصص و دندانپزشک مراجعه نمایند.
تشخیص نوع و وجود ناهنجاری های دندانی بر عهده دندانپزشک می باشد. در صورت وجود ناهنجاری ها بهتر است درمان به سرعت توسط دندانپزشک متخصص شروع گردد.